Button om omhoog te scrollen naar bovenkant pagina
fotografie.nl logo

Donkere wolken van Nachtwey

Hij is de grootste oorlogsfotograaf van onze tijd: James Nachtwey. Foam haalde de gelauwerde Amerikaan (1948, New York) naar Amsterdam en sprak met hem over zijn taak, werk en ervaringen. "Met foto’s kun je de oorlogsvoering niet stoppen. Maar je kunt wel een oorlog stoppen."

James Nachtwey

Ze bestaan niet, vrolijke foto’s van James Nachtwey. Waar je ook kijkt op de museummuren van Foam, geen opgewekte beelden, maar de afgrijselijke achterkant van de oorlog. Impressies van het menselijk lijden, zonder opsmuk, in your face. 

In de wereld van Nachtwey geen helden, maar slachtoffers en verliezers.

Kijken naar de sterke en uitgebalanceerde foto’s doet je begrijpen waarom hij zichzelf liever een antioorlogsfotograaf noemt. Nachtwey: "Ik ben getuige geweest en deze beelden zijn mijn testimony. De gebeurtenissen die ik heb vastgelegd moeten niet vergeten worden en mogen nooit herhaald worden."

De tweevoudige winnaar van The World Press Photo of the Year weet waar hij het over heeft. Hij bezoekt al meer dan twintig jaar de wereldwijde slagvelden, zoals Rwanda (1990), de Balkan (1993-1999), Tsjetsjenië (1995), Indonesië (1998-1999) en Afghanistan (1996). 

Niet dat hij met zijn werk een zienswijze over bepaalde onderwerpen wil laten doorklinken, integendeel, zijn foto’s moeten voor zich spreken. "Het is niet de bedoeling mijn mening te verkondigen. Ik wil een bijdrage leveren aan de dialoog over de gebeurtenissen en vragen opwerpen." Nachtwey denkt juist dat ’t effect van zijn foto’s worden ondergraven als hij er een opinie in zou stoppen. "Ik wil ze gewoon tentoonstellen en de mensen hun intelligentie laten gebruiken om een idee te vormen."

foto: James Nachtwey | Begrafenis, Irak 2003
foto: James Nachtwey | Begrafenis, Irak 2003

Wat het effect van de foto’s van deze 'visuele verhalenverteller' nog eens versterkt is zijn aversie van de telelens; Nachtwey heeft een voorkeur voor de 35-mm lens en legt zijn camera het liefst op de schouder van zijn protagonisten. Dat die werkwijze niet gespeend is van gevaar, ondervond hij aan den lijve. In 1994 maakte hij een reportage over de Zuid-Afrikaanse verkiezingen en zag voor zijn ogen hoe collega-fotograaf Ken Oosterbroek het leven liet en nog een andere, Greg Marinovich, zwaar gewond raakte. 

Ik heb vaak geluk gehad, maar die keer was het uitzonderlijk veel

Ook tijdens zijn verslaglegging van de Irak-invasie, eind 2003, was het raak: een handgranaat explodeerde in de Humvee waarin hij meereed. Zelfs in die omstandigheden bleef de wil om te fotograferen aanwezig - voordat hij het bewustzijn verloor, maakte Nachtwey nog een paar foto's van de hospik die hulp verleende. "Ik heb vaak geluk gehad, maar die keer was het uitzonderlijk veel."

foto: James Nachtwey | Hutu man, Rwanda 2004
foto: James Nachtwey | Hutu man, Rwanda 2004

Verpletterend is Sacrifice, een installatie van twintig keer drie beelden die Nachtwey in 2006 maakte in de hel van Irak. Met de zwartwitfoto’s laat Nachtwey, die met medische evacuatiehelikopters meevloog en Amerikaanse veldhospitalen bezocht, het hele proces van het redden van gewonden zien. Het is een even aangrijpende als verbluffende reportage over wanhoop en misère, waar geen detail bespaard blijft. Het moeten werkdagen voor Nachtwey geweest waarop hij getuige was van meer narigheid dan wij in ons hele leven zien. Op de vraag of hij er wel eens moedeloos van wordt, antwoordt hij ontkennend. "Je moet de problemen één voor één aanpakken. Met foto’s kun je de oorlogsvoering niet stoppen. Maar je kunt wel een oorlog stoppen."

Mensen willen best ergens om geven als journalisten hen daartoe uitnodigen

Nee, onverschillig of cynisch zal hij niet worden. Hoeveel ontbering hij ook gezien heeft, het blijft hem verbazen wat wij elkaar allemaal aan kunnen doen. "Ik aanvaard dat niet als normaal en ik hoop dat mensen bij het zien van mijn foto’s dat ook vinden." Het is ook daarom dat zijn werk in wezen een gevecht tegen apathie is, zoals hij het noemt. "Mensen willen best ergens om geven als journalisten hen daartoe uitnodigen. Dat zie ik als mijn taak."

foto: James Nachtwey | Afghanistan 1996
foto: James Nachtwey | Afghanistan 1996

Dan, na lang zoeken tussen zijn foto’s van brandhaarden en poelen van ellende, duikt een montere foto op die Nachtwey maakte in Zuid-Afrika. Te zien zijn kinderen die zich lijken te vermaken op een (niet zichtbare) trampoline; twee kinderen glimlachen zelfs een paar tanden bloot. De uitzondering op de regel.

In het Amsterdamse fotografiemuseum Foam loopt tot 20 juni onder de titel Testimony een tentoonstelling van het werk van James Nachtwey.

Bestel dit boek
Zeg het voort...
Ontdek meer
Nieuwsbrief
De nieuwste artikelen in je Mailbox?
checkbox
Bedankt! Je aanmelding is verstuurd en we voegen je gegevens toe aan onze lijst. Let op: zorg ervoor dat het door ons gebruikte e-mailadres (info@fotografie.nl) voor de nieuwsbrief straks niet naar je spambox gaat.
Oeps! Er is iets misgegaan bij het versturen, probeer het opnieuw of stuur een bericht naar info@fotografie.nl
Fotografie.nl wordt mede mogelijk gemaakt door: