foto: © John van Helvert
Havana, capitool van Cuba, bijzondere wereldstad met 2,2 miljoen inwoners die bijna allemaal even fotogeniek zijn. Fotograaf John van Helvert bezocht het in 1515 gestichte San Cristóbal de La Habana en liet zich motiveren en inspireren.
Je kunt observerende of confronterende beelden maken. Observerend betekent dat je naar een situatie kijkt en daar een foto van maakt zonder dat je zelf gezien wordt. De fotograaf is als het ware anoniem en niet ‘zichtbaar’ in het beeld.
Confronterend is wanneer je een foto van een ander schiet terwijl hij of zij weet dat je die foto maakt. Dan zie je dat iemand een bepaalde reactie heeft op de fotograaf. Iemand lacht, kijkt boos, verbaasd, geschrokken of geïrriteerd; het maakt niet uit maar er is altijd die reactie en die manifesteert zich in het moment van de foto.
Oud-Havana: prachtige oude, maar verwaarloosde huizen en een rommelig straatbeeld
De fotograaf is dan zichtbaar in de reactie van de gefotografeerde. Daar zijn eindeloos veel varianten op: meerdere mensen die ook weer op elkaar gaan reageren, moeilijke situaties op kruispunten, meerdere mensen die niets met elkaar te maken hebben waarbij de één een leuke reactie heeft terwijl een ander negatief reageert. Dat levert interessante tegenstellingen in een beeld op.
Arme man
Dit beeld is in een aantal opzichten juist het tegenovergestelde, want zowel voor de gefotografeerde als voor de fotograaf namelijk confronterend. Een overduidelijk arme man met lijdend aan een huidziekte heeft. De foto is van zo dichtbij genomen (met een supergroothoek 16-35mm) dat het een confronterende blik biedt in zijn miserabele situatie. Zijn blik is als een harde spiegel, maar dat zal elke fotograaf weer anders voelen. Actie en reactie vinden op dat moment in slechts onderdelen van seconden plaats.
Gevoelens van schaamte om deze man zo direct met zijn eigen situatie te confronteren kunnen parten spelen. Uiteraard ben je daar als fotograaf vrij in maar het geeft soms stof tot nadenken.
Ook de gefotografeerde kan negatief reageren. Deze man deed dat niet, was daar of te bescheiden voor of had haast. Dit is trouwens zo’n foto waarbij hét moment heel belangrijk is. Als die man ook maar even weggekeken had met z’n blik, was deze foto oninteressant en zou bijna alle emotionele lading eruit zijn.
Typische Cubaanse situatie
Havana ten voeten uit. Als je op zaterdagochtend door de straatjes van oud-Havana loopt, is bijna elke autobezitter aan zijn oude Amerikaan aan het knutselen. Die auto’s rijden niet zelden al zo’n zestig jaar op de weg, soms nog langer. Er mankeert bijna altijd het een en ander aan. In eerste instantie een makkelijke foto, maar achteraf gezien een mooie samenkomst van diverse beeldelementen.
Ik liep langzaam over het trottoir en had deze auto al op afstand gezien. De linker man liep er een beetje omheen alsof hij niet helemaal richting kon geven aan zijn geplande klusje. Op zich was wat ik in eerste instantie zag nog geen foto waard. De rechterman kwam mij langzaam tegemoet lopen maar sloeg geen acht op mij. Toen ik vlakbij de auto was ging ik nog veel langzamer lopen, me bijna niet meer verplaatsend.
Dat heb je soms, dan voel je dat er een leuk moment zou kunnen ontstaan en dan ben je bezig met anticiperen op die situatie. De man rechts was al een fractie voorbij de auto; toen draaide hij zich opeens om naar de man links die op dat moment even bij de achterbak van zijn auto stil stond. Daardoor stond de man rechts opeens ook en profil voor me. En wat voor profiel! Heel karakteristiek: samen hebben ze heel even die gemeenschappelijke vertwijfelde blik; er is een soort verbintenis ontstaan, een stilzwijgend overleg.
Voor de lezers zal het er heel logisch uitzien maar op dat moment was het een verrassing. Ervan uitgaande dat de mannen elkaar helemaal niet kenden, ontstond toch dit moment voor de camera. Door de sterke groothoek van de 16-35mm, de houding van de twee mannen en het postuur van de rechterman is ook een soort karikatuur ontstaan van zo’n typische Cubaanse situatie op een zaterdagochtend in Havana.
Stijlvolle dame in de achterbak
Nog een beeld met een confrontatie. Op een druk kruispunt snorde op deze stijlvolle dame voorbij in de achterbak van de gemotoriseerde bakfiets. Aan dit beeld zie je heel duidelijk hoe snel die gemaakt moet zijn. Sowieso is die bakfiets maar een fractie van een seconde op die plek maar ook het moment van die prachtige glimlach is maar heel even.
Ik heb dit beeld gemaakt met een Mamiya M7II op film. Dat is een langzame camera vergeleken met een digitale kleinbeeldreflex. Ik kon dus maar één keer op de ontspanknop drukken, gelukkig was dat genoeg.
De lach van deze dame frontaal in de camera, laat mijn aanwezigheid in deze foto heel zichtbaar zien. In dit geval heeft dat een grappige spontane foto opgeleverd, waarbij de tegenstelling van het wat primitieve karakter van dit vervoermiddel en de stijlvolle dame ook heel leuk is. Dat er dan ook nog heel toevallig een mooie oude Amerikaan achter het onderwerp rijdt en precies dat gedeelte van het beeld vult is een welkom geschenk.
Eén van de oudste boksscholen in Havana
Een observerend beeld vanaf afstand gemaakt wat vanwege de aard van de verlichting toch een intiem karakter heeft. Dit is één van de oudste boksscholen in Havana. Ik heb dit beeld gemaakt in de avondschemering. Op het uiterste puntje hoog in de tribune, op 6 x 7 cm met een extreme groothoek, lijkt het middelpunt van het beeld, de boksring, nog veel verder weg.
Er is niets in dit beeld waardoor de aanwezigheid van een fotograaf verraden wordt. Toch is het bepaald geen afstandelijke foto. Het is nog niet donker maar het directe zonlicht is allang van de huizen verdwenen, die vormen nu een low key decor. In de ring is het kunstlicht aan waardoor een fel verlichte plek is ontstaan waar je als kijker naartoe getrokken wordt. Doordat de tribune niet afgeladen vol zit en de aanwezige mensen zich sterk hebben geconcentreerd op de eerste rijen is nog meer diepte ontstaan tussen de camera en het centrum.
