Museum Huis Marseille presenteert deze zomer een bijzondere collectie avant-gardistische en surrealistische foto’s uit de jaren twintig van de vorige eeuw. Deze vintage afdrukken werden dertig jaar geleden teruggevonden in een collectie van meer dan 150.000 persfoto's van de Vlaamse krant Vooruit, waar ze al die tijd intact waren gebleven.
De collectie dankt haar ontstaan aan het Belgische kunsttijdschrift Variétés, dat maar twee jaargangen heeft gekend voor het failliet ging. Variétés was een belangrijk internationaal podium voor een jonge generatie fotografen en hun nieuwe, avontuurlijke beeldtaal. Het tijdschrift publiceerde vele indrukwekkende foto’s, fotogrammen en fotomontages van toonaangevende fotografen als Man Ray, Germaine Krull, Berenice Abbott, László Moholy-Nagy, Florence Henri en Eli Lotar.
(De ontvoering van de etalagepop / The Kidnap of the Display Dummy) 1928
Fotografie kreeg in Variétés een belangrijke plaats en het tijdschrift was vernieuwend in de manier waarop de fotografische beelden werden ingezet. Ieder nummer bevatte zo’n zestig foto’s, gegroepeerd in aparte fotokaternen, gedrukt op glanzend papier.
De beeldkaternen, die ritmisch over het nummer werden verdeeld, vertellen hun eigen verhaal. Op de beeldpagina’s groeien foto’s uit tot een autonoom expressiemiddel. Ze werden meestal in combinaties van twee of vier gepresenteerd waardoor nieuwe verbanden en betekenissen ontstonden, vaak nog versterkt door de bijschriften.
Fotografie van de jaren twintig
De jaren twintig betekenden een omslagpunt in de kunsten, en ook in de fotografie. De Eerste Wereldoorlog had afgerekend met de laatste restjes negentiende eeuw. Het Rusland van na de revolutie betekende voor een generatie kunstenaars een delirium van vrijheid. Al het oude kon overboord, alles mocht.
© Louis Page, alle rechten voorbehouden / all rights reserved
Er ontstond een nieuwe fotografische taal met uitgesproken camerastandpunten, ferme diagonalen en extreme close- ups. Alles wat het kijken kon intensiveren deed ertoe, zoals luchtfoto’s en technieken uit de wetenschap als röntgen- en micro-opnamen.
Experimenten in de donkere kamer met dubbeldrukken en fotogrammen vergrootten het vocabulaire van de fotograaf. Machines en levenloze voorwerpen lijken door het oog van fotografen soms bezield door vreemde krachten.
Vrouwelijke fotografen aan zet
Vanaf september 1928 publiceerde Variétés regelmatig werk van Germaine Krull, Eli Lotar en André Kertész, alle drie immigrant in Parijs en verbonden aan het spraakmakende geïllustreerde weekblad VU. Opdrachten voor tijdschriften en reclamefoto’s boden deze generatie een heel nieuw werkveld waarin vrouwen voor het eerst goed vertegenwoordigd waren. En dat is te ook te zien in de fotoselectie voor het Belgische tijdschrift.
© Estate of Germaine Krull, Museum Folkwang, Essen (DE)
Germaine Krull is met 125 foto’s in totaal het best gerepresenteerd in Variétés en in de tentoonstelling. Ze werd beroemd met haar foto’s van moderne staalconstructies als de Eiffeltoren en haveninstallaties.
Variétés schonk ook veel aandacht aan haar reportagewerk over uiteenlopende onderwerpen als straatmarkten in Parijs en Amsterdam, daklozen, de zware industrie en het stadsverkeer in de moderne metropool.
Variétés en de film
Voor tijdgenoten verwees de titel van het tijdschrift overduidelijk naar een kassucces uit de Duitse zwijgende film: Variété van E.A. Dupont (1925). Beroemd is de bloedstollende scène waarin de camera een centrale, ‘subjectieve’ rol kreeg en bij de salto mortale de bioscoopbezoeker het gevoel geeft samen met de trapezewerker de ruimte in geslingerd te worden.
© Estate of Erich Comeriner / Galerie David Bielefeld (DE)
Film was vanaf het eerste nummer overvloedig aanwezig in Variétés, in de vorm van recensies, setfoto’s en portretten van filmsterren. Een filmstill van de trapezescène is er dan ook slechts één uit een lange reeks die de fotopagina’s van het tijdschrift vulden.
De wederzijdse beïnvloeding van film en fotografie in die jaren is onmiskenbaar. Voor de makers van Variétés waren film en fotografie 4 gelijkwaardig aan elkaar, en aan de andere beeldende kunsten. Het oog van de camera opende nieuwe werelden.
Variétés Fotografie en avant-garde
24 juni t/m 22 oktober 2023
Lees meer over deze tentoonstelling bij Huis Marseille
