Button om omhoog te scrollen naar bovenkant pagina
fotografie.nl logo

Polarisatiefilter of grijsverloopfilter

foto van een gebergte met daarboven een hele blauwe lucht

Om de lucht dieper van kleur te maken wordt doorgaans het polarisatiefilter aanbevolen. Maar veel landschapsfotografen zweren bij het grijsverloopfilter (graduated filter). Ze hebben er goede redenen voor.

Met een polarisatiefilter kun je het blauw van de lucht intenser maken, dieper. Het filter is in z'n vatting draaibaar. Je kijkt in de zoeker of op het lcd-scherm (live view) en draait aan het filter totdat je de gewenste intensivering hebt gevonden.

Het polarisatiefilter dooft reflecties, ook op gras en gebladerte. Doof je die reflecties dan zie je de werkelijke kleur. Op die manier versterk je met een polafilter (dat is de korte naam) kleuren, waaronder het blauw van de lucht.

Schuin

Met het polarisatiefilter kun je ook spiegelingen opheffen, bijvoorbeeld in een wateroppervlak. Vaak wil je wel blijven zien dat het water is, dus dan draai je het filter niet in z'n maximale stand.

Wil je kleuren in een landschap intensiveren, dan is de werking maximaal wanneer je de zon opzij hebt

Doof je de spiegeling in een bosbeek, dan zie je haast niet meer dat er een waterstroom aanwezig is, het lijkt eerder een zandpad. Verdraai je het filter iets, zodat er toch nog enige spiegeling blijft, dan blijf je zien dat het water is, terwijl je toch ook door het water heen kunt kijken.

Het polarisatiefilter is draaibaar in z'n vatting. Je draait eraan totdat je de gewenste werking hebt gevonden.

De dovende werking van polarisatiefilters is maximaal als je schuin op een oppervlak kijkt. Wil je kleuren in een landschap intensiveren, dan is de werking maximaal wanneer je de zon opzij hebt.

Met de zon recht voor of achter je kun je de lucht met een polarisatiefilter niet donkerder maken.

Contrast

Er zijn heel veel omstandigheden waaronder je met een polarisatiefilter niets – of maar heel weinig - kunt beginnen om de lucht donkerder te krijgen. Met de zon in de rug, of recht voor je (denk aan de vallende avond, de ondergaande zon).

Bij bewolkt weer is de werking ook erg beperkt. In veel gevallen is er dus iets anders nodig om een lucht sprekender te maken.

Het probleem is vaak niet dat er geen tekening in de lucht zit, denk aan een wolkenlucht bijvoorbeeld.

Het probleem zit hem eerder in het grote contrast tussen land en lucht. Het verschil in helderheid is dan te groot om alles binnen één beeld met volle doortekening weer te geven. Je krijgt óf de lucht er goed doortekend op, maar dan wordt de voorgrond te donker, óf je krijgt de voorgrond er goed op en dan wordt de lucht te flets.

Wat je met een grijsverloopfilter doet is niets meer en niets minder dan contrastbeheersing

Veruit de makkelijkste oplossing is het gebruik van een halfgekleurd grijsfilter. De bovenste helft daarvan is grijs van kleur en maakt de lucht dus donkerder. De onderste helft is helder en laat het beeld ongemoeid. Het verloop van grijs naar helder verloopt geleidelijk of gradueel, vandaar de Engelse benaming graduated filter. Een goede Nederlandse naam is grijsverloopfilter.

Verloopfilters zijn er niet alleen in grijs, maar ook in kleur. Hier werd een licht tabaksbruin filter gebruikt.

Cokin

Het bekendste merk voor dit soort filters is het Franse Cokin. De filters zijn vierkant en passen in een speciale filterhouder, die je op je objectief bevestigt. Het filter is verschuifbaar, dus je kunt de overgang tussen grijs en transparant plaatsen waar het je het beste uitkomt.

Tip: Koop je voor elke filtermaat die in je uitrusting voorkomt een ring, dan kun je de filterhouder op al je objectieven gebruiken.

Cokin heeft verschillende maten filters en systemen. De P-serie is voor de meeste digitale reflexcamera's en daarbij horende objectieven geschikt (filtermaat maximaal 82 mm). Voor groothoektoepassingen is er een speciale extra platte filterhouder. Voor grotere maten is er de Z-serie. Naast grijsverloopfilters heeft Cokin nog een groot aantal andere filters.

De Cokin filterhouder klem je op een ring, die je op je objectief schroeft. Het verloopfilter schuif je in de houder. Er is ruimte voor extra filters. Ook is er een sleuf voor draaibare filters, zoals polarisatiefilters.

Het kan toch ook in Photoshop?

Menigeen zegt: weg met die filters, het kan toch ook in Photoshop? Daar zit een denkfoutje achter. Natuurlijk: als je de lucht te wit vindt kun je hem grijzer maken. Maar als er in werkelijkheid nog tekening in zat, dan breng je die er achteraf niet meer in.

Gebruik je bij de opname een grijsverloopfilter, dan krijg je die doortekening wel. Wat je met een grijsverloopfilter doet is niets meer en niets minder dan contrastbeheersing. Geweldig om dramatische kleureffecten aan wolkenluchten toe te voegen

Grijsverloopfilters zijn er in verschillende sterktes. Dus je kunt kiezen voor een subtiele aanpassing, waarbij het effect volstrekt natuurlijk blijft, tot een dramatisch effect dat overdrijft. Verloopfilters zijn er niet alleen in grijs, maar ook in kleur. Geweldig om dramatische kleureffecten aan wolkenluchten toe te voegen. In het populaire autoprogramma Top Gear wordt er oeverloos met dit soort filters gespeeld.

Soorten en merken

Cokin is het meest bekende merk en levert zeer betaalbare filters. Een halfgekleurd grijsfilter (serie P) kost circa twee tientjes, de houder ca. 13 euro en een adapterring kost 9 euro. Kritische fotografen vinden de Cokin grijsverloopfilters vaak niet neutraal genoeg. Zij kiezen nogal eens voor de flink duurdere Lee filters, die onder meer in de filmindustrie worden gebruikt.

De filters zijn er in verschillende sterkten. Soms is er ook keuze tussen een vrij abrupte overgang en een geleidelijke overgang. De laatste komt vaak het natuurlijkst over en is ook makkelijk als je met een grillige afscheiding tussen land en lucht te maken hebt. Er zijn ook filters waarbij het verloop niet in het midden zit, maar hoog in beeld. Je kunt de filters binnen hun houder schuiven, maar hoever dat kan is afhankelijk van de grootte van het filter in relatie tot de diameter en de beeldhoek van het objectief.

Meestal is er keuze uit de volgende uitvoeringen:

  • Vertraging 1 stop, werking subtiel, aanduiding ND2, ND2X, 0.3 ND
  • Vertraging 2 stops, werking goed zichtbaar, aanduiding ND2, ND2X, 0.3 ND
  • Vertraging 3 stops, werking krachtig, aanduiding ND8, ND8X, 0.9 ND

De ware landschapfotograaf heeft ze alledrie in z'n fototas zitten. Ga je net beginnen met grijsverloopfilters, kies dan die van twee stops.

En HDR dan?

Met de HDR-techniek (High Dynamic Range) maak je een aantal belichtingsvariaties, die je vervolgens in een beeldbewerkingsprogramma tot één opname combineert. Dat doe je bijvoorbeeld met een ruim belichte opname, die het land goed weergeeft, en een krap belichte opname, die de wolken hun volle nuances laat behouden.

Combineer je die twee, dan krijg je een beeld waarin alle toonwaarden naar elkaar zijn gebracht. Aandachtspunt 1: er mag geen beweging zijn, anders zijn de beelden niet perfect samen te voegen. De wind kan dus al spelbreker zijn.

Sommige camera's hebben een HDR-functie, waarbij twee beelden direct na elkaar worden gemaakt. Dat vermindert de kans op vervelende verschillen tussen de opnamen. Aandachtspunt 2: er is nabewerking noodzakelijk. Maar, het kan prima met HDR. Het wordt veel gebruikt voor vervreemding, een soort magisch-realistisch effect, maar het kan ook prima worden gebruikt voor contrastbeheersing. Gebruik van een verloopfilter is natuurlijk sneller, maar minder precies.

Bestel dit boek
Zeg het voort...
Ontdek meer
Nieuwsbrief
De nieuwste artikelen in je Mailbox?
checkbox
Bedankt! Je aanmelding is verstuurd en we voegen je gegevens toe aan onze lijst. Let op: zorg ervoor dat het door ons gebruikte e-mailadres (info@fotografie.nl) voor de nieuwsbrief straks niet naar je spambox gaat.
Oeps! Er is iets misgegaan bij het versturen, probeer het opnieuw of stuur een bericht naar info@fotografie.nl
Fotografie.nl wordt mede mogelijk gemaakt door: