Feddo van Gogh is Still Life specialist en digitale pionier van het eerste uur. Hij verzorgt zijn eigen beeldbewerking. In dit artikel schetst hij de veranderingen die de digitale werkwijze met zich meebrengt. Later zal hij diverse facetten van de postproductie behandelen.
Toen ik vijftien jaar geleden mijn eerste digitale Leaf achterwand aanschafte, wist ik nauwelijks wat me te wachten stond. Al jaren bewerkte ik mijn gescande dia’s, ik zag de digitale camera voornamelijk als een ding dat de scan overbodig maakt. Voor de rest zou alles bij het oude blijven. Hoe anders pakte dat in de praktijk uit.
Als je digitaal gaat fotograferen verandert het hele creatieproces. Door de perfecte controlemogelijkheid op het scherm, maak je veel sneller grote aanpassingen in je onderwerp dan vroeger. Je kunt immers eenvoudig weer terug naar het oude beeld.
Dat shoppen we er wel even in?
Als ik vroeger na uren perfectioneren eindelijk een proefdia liet ontwikkelen, moest er daarna heel wat gebeuren voor ik de boel nog eens omgooide. Een effectlichtje op de achtergrond of een andere lichtbron inzetten? Vergeet het maar. Dan kon ik weer opnieuw met testdia’s beginnen om het resultaat onder controle te houden. Bovendien was er altijd de dreiging van dat halve stopje te veel of te weinig, dat me kon maken of breken.
Veranderde werkwijze
Eigenlijk is er bar weinig over van mijn analoge werkwijze. Bij stillevens gaat alles om controle en digitale fotografie biedt dat: de correctie van een stopje meer of minder in een 48 bits bestand is een fluitje van een cent. Maar daar houden de mogelijkheden niet op. Ik wil bijvoorbeeld een plekje ophelderen met een spiegeltje, maar dat veroorzaakt ongewenste reflecties in andere delen van het stilleven.
Vroeger nam ik genoegen met een compromis in de vorm van een kleiner spiegeltje dat dan helaas geen optimaal effect kon produceren. Tegenwoordig maak ik twee verschillende opnamen, een met en een zonder spiegel.
Tijdens de postproductie zet ik die beelden in elkaar met behulp van een lagenmasker. Op die manier reken ik ook af met onoverbrugbare contrasten of spiegelende oppervlakken; ik pas de verlichting aan voor het tweede shot en monteer de beelden later in elkaar. Resultaat: perfectie zonder compromissen.
Niet overdrijven
Met dit soort mogelijkheden in je arsenaal is het natuurlijk zaak het hoofd koel te houden: voor je het weet zit je met onnatuurlijke resultaten. Om de juiste, verantwoorde keuzes te maken heb je dan ook minstens zoveel vakmanschap nodig als vroeger. Het liefst zou je alles in de strijd gooien, maar juist in de beperking herken je de meester. Gelukkig kun je als fotograaf als geen ander beoordelen hoe lichtval en schaduw in elkaar zitten.
Om de juiste, verantwoorde keuzes te maken heb je dan ook minstens zoveel vakmanschap nodig als vroeger
Valkuilen
Er zijn meer valkuilen. Ook mijn klanten doen daarbij een duit in het zakje. Zodra ze doorhadden wat er allemaal mogelijk was met die nieuwe digitale techniek, begonnen ze me te verleiden tot ingewikkelde knip- en plakconstructies. Zo komen ze bijvoorbeeld aanzetten met een beschadigd of half afgemaakt prototype. Vroeger ging dat gewoon retour tot er iets beters beschikbaar was.
Als je niet oppast krijg je tegenwoordig een samenraapsel van voorwerpen aangereikt met het verzoek er even iets geheel nieuws van te maken. “Dat moet je er maar even in shoppen. O ja... de kleur wordt rood en voor de structuur mail ik nog wel een voorbeeld.” Er is echter wel een grens aan het realiseerbare. Raak je te ver van huis dan is het geen foto meer maar een illustratie en dat is een ander vak.
Knip- en plakwerk
Jaren geleden kwam een klant met een opdracht voor een chartermaatschappij. De schets toonde een vliegtuigtafeltje met een aantal producten in maaltijdbakjes. Er was niets bij dat daar echt thuishoorde en het paste er meestal ook niet in. Alleen het tafeltje aan de rugleuning kon ik op locatie fotograferen, de rest schoot ik los in de studio en monteerde ik daarna in de bakjes.
Uiteindelijk zat ik met een bestand waarin alle voorwerpen en hun losse schaduwen uit 22 aparte lagen bestonden. We hadden een week nodig om een zomer- en een winterversie te construeren. Tientallen test-jpg’s gingen heen en weer via de mail. De klant was tevreden. Hij had de productie geheel in de hand. Maar deze stills had ik met een iets reëler concept prima in één dag kunnen schieten met een geloofwaardiger resultaat.
Praktische aanpak
Soms lost digitaal een praktisch probleem op. Meestal was daar vroeger wel een andere oplossing voor, maar tegenwoordig kan dat sneller en goedkoper met de inzet van beeldbewerking.
Die hoge stapel vakbladen is zo’n voorbeeld. De klant beschikt slechts over een beperkte stapel, maar de schets toont een torenhoge berg. Ik schiet het bestaande stapeltje van verschillende hoogten en rangschik de bladen telkens wat anders. Een uurtje paden maken en schaduwen aanpassen doet de rest.
De dikke catalogus van een elektronicafabrikant wordt niet ieder jaar opnieuw gefotografeerd. Helaas veranderen er wel steeds onderdelen in het assortiment. Omdat die vaak ook op de grote overzichtsopnamen staan, houd ik hier tijdens de opnamen rekening mee. Ik zorg voor extra opnames waar alle voorwerpen in de compositie los van elkaar staan. Een kwestie van wat schuiven en duwen nadat de hoofdfoto klaar is.
Wel even goed archiveren graag. Bij veranderingen in het assortiment schiet ik het nieuwe product los, in dezelfde stand en hergroepeer de compositie. Schaduwen aanpassen en klaar is Kees. Best een boel werk, maar de hele catalogus jaarlijks overschieten is duurder.
Inwerken
De overgang van analoog naar digitaal houdt dus veel meer in dan alleen je camera vervangen: je zult je hele werkwijze moeten aanpassen. Valstrikken te over. Dus als je alle mogelijkheden niet goed doorgrondt kun je ze beter nog niet gebruiken. Het is wel van belang je zo snel mogelijk vertrouwd te maken met alle facetten van de postproductie.
Uitbesteden is voor de klant duur en omslachtig. Bovendien heeft hij het liefst een eindproduct waarvoor de fotograaf verantwoordelijkheid draagt. Die is daar ook het beste voor toegerust omdat hij alles van de gemaakte beelden weet.
Om je op weg te helpen zal ik in een aantal afleveringen dieper ingaan op diverse aspecten van de digitale postproductie.
