foto: © John van Helvert
Havana, capitool van Cuba, bijzondere wereldstad met 2,2 miljoen inwoners die bijna allemaal even fotogeniek zijn. Fotograaf John van Helvert bezocht het in 1515 gestichte San Cristóbal de La Habana en liet zich motiveren en inspireren.
Je kunt observerende of confronterende beelden maken. Observerend betekent dat je naar een situatie kijkt en daar een foto van maakt zonder dat je zelf gezien wordt. De fotograaf is als het ware anoniem en niet ‘zichtbaar’ in het beeld. Confronterend is wanneer je een foto van een ander schiet terwijl hij of zij weet dat je die foto maakt. Dan zie je dat iemand een bepaalde reactie heeft op de fotograaf. Iemand lacht, kijkt boos, verbaasd, geschrokken of geïrriteerd; het maakt niet uit maar er is altijd die reactie en die manifesteert zich in het moment van de foto. Ofwel de fotograaf is zichtbaar in de reactie van de gefotografeerde. Daar zijn eindeloos veel varianten op: meerdere mensen die ook weer op elkaar gaan reageren, ingewikkeldere situaties op kruispunten, meerdere mensen die niets met elkaar te maken hebben waarbij de één een leuke reactie heeft terwijl een ander negatief reageert. Dat levert interessante tegenstellingen in een beeld op.
Oud-Havana: prachtige oude, maar verwaarloosde huizen en een rommelig straatbeeld
Arme man
Dit beeld is in een aantal opzichten precies het tegenovergestelde. Deze foto is zowel voor de gefotografeerde als de fotograaf heel confronterend. Dit is duidelijk een arme man die ook nog eens een huidziekte heeft. Doordat ik de foto van hem zo dichtbij heb genomen met een supergroothoek (16-35mm) confronteer ik hem als het ware met zijn eigen miserabele situatie. Zijn blik is voor mij als een harde spiegel waar ik in kijk, en dat zal elke fotograaf weer anders voelen. Actie en reactie vinden op dat moment in slechts onderdelen van seconden plaats.
Ik zou me b.v. beschaamd kunnen voelen om deze man met zijn eigen situatie te confronteren. Ik heb nog wel eens op straat dat ik zo’n reactie van omstanders krijg als ik b.v. een zwerver fotografeer. Dan wordt ik vermanend toegesproken dat ik er voor kies om de misstanden te fotograferen i.p.v. mooie gebouwen en blije mensen. Uiteraard ben je daar als fotograaf vrij in maar het geeft aan dat dit soort foto’s heel confronterend kan zijn. Ook de gefotografeerde kan negatief reageren. Deze man deed dat niet, is daar of te bescheiden voor of hij is al ver heen. Hoe dan ook: al laat ik me er niet door uit het veld slaan, dergelijke confrontaties laten mij absoluut niet koud. Toch is mijn drang om dergelijke beelden te maken groter dan mijn eventuele gevoel van schaamte. Dit is trouwens zo’n foto waarbij hét moment heel belangrijk is. Als die man ook maar even wegkijkt in z’n blik, is deze foto verdwenen en is bijna alle emotionele lading eruit.
Typische Cubaanse situatie
Havana ten voeten uit. Als je op zaterdagochtend door de straatjes van oud-Havana loopt, is bijna elke autobezitter aan zijn oude Amerikaan aan het knutselen. Die auto’s rijden niet zelden al zo’n zestig jaar op de weg, soms nog langer. Er mankeert bijna altijd het een en ander aan. Dit lijkt een makkelijke foto maar het was achteraf gezien een mooie samenkomst van diverse beeldelementen.
Ik liep langzaam over het trottoir en had deze auto al op afstand gezien. De linker man liep er een beetje omheen alsof hij niet helemaal richting kon geven aan zijn geplande klusje. Op zich was wat ik in eerste instantie zag nog geen foto waard. De rechterman kwam mij langzaam tegemoet lopen maar sloeg geen acht op mij. Toen ik vlakbij de auto was ging ik nog veel langzamer lopen, me bijna niet meer verplaatsend. Dat heb je soms, dan voel je alsof er een leuk moment zou kunnen ontstaan en dan ben ik bezig met anticiperen op die situatie. De man rechts was al een fractie voorbij de auto; toen draaide hij zich opeens om naar de man links die op dat moment even bij de achterbak van zijn auto stil stond. Daardoor stond de man rechts opeens ook en profil voor me. En wat voor profiel! Heel karakteristiek: samen hebben ze heel even die gemeenschappelijke vertwijfelde blik; er is een soort verbintenis ontstaan, een soort stilzwijgend overleg.
Voor de lezers zal dat er nu heel logisch uitzien maar op dat moment was dit voor mij verassend. Ik had sterk de indruk dat de mannen elkaar helemaal niet kenden, en toch ontstond dit moment voor de camera. Door de sterke groothoekwerking van de 16-35mm, de houding van de twee mannen en het postuur van de rechterman is ook een soort karikatuur ontstaan van zo’n typische Cubaanse situatie op de zaterdagochtend in Havana.
Stijlvolle dame in de achterbak
Nog een beeld met een confrontatie erin. Op een druk kruispunt snorde op een gegeven moment deze stijlvolle dame voorbij die in de achterbak van de gemotoriseerde bakfiets vervoerd werd. Aan dit beeld zie je heel duidelijk hoe snel die gemaakt moet zijn. Sowieso is die bakfiets maar een fractie van een seconde op die plek maar ook het moment van die prachtige glimlach is maar heel even. Ik heb dit beeld gemaakt met een Mamiya M7II op film. Dat is een langzame camera vergeleken met een digitale kleinbeeldreflex. Ik kon dus maar één keer op de ontspanknop drukken, gelukkig was dat genoeg.
Omdat deze dame frontaal in de camera kijkt en met een prachtige lach reageert op mijn fotograferen, is mijn aanwezigheid in deze foto heel zichtbaar. In dit geval heeft dat een leuke spontane foto opgeleverd, waarbij ik de tegenstelling van het wat primitieve karakter van dit vervoermiddel en die stijlvolle dame ook heel leuk vind. Dat er dan ook nog heel toevallig een mooie oude Amerikaan achter mijn onderwerp rijdt en precies dat gedeelte van het beeld vult is een welkom cadeautje.
Eén van de oudste boksscholen in Havana
Een observerend beeld vanaf afstand gemaakt wat vanwege de aard van de verlichting toch een wat intiem karakter heeft. Dit is één van de oudste boksscholen in Havana. Ik heb dit beeld gemaakt in de avondschemering. Ik ben op het uiterste puntje hoog op de tribune gaan zitten en door dit op 6 x 7 cm met een extreem groothoek te fotograferen lijkt het middelpunt van het beeld, de boksring, door de groot/klein werking van deze groothoek nog veel verder weg.
Er is niets in dit beeld waardoor mijn aanwezigheid als fotograaf verraden wordt. Toch is het bepaald geen afstandelijke foto. Het is nog niet donker maar het directe zonlicht is allang van de huizen verdwenen, die vormen nu een low key decor. In de ring is het kunstlicht aan waardoor daar een fel verlichte plek is ontstaan waar je als kijker van dit beeld naar toe getrokken wordt. Die boksring heeft daardoor ook iets intiems gekregen. Doordat de tribune niet afgeladen vol zit en de aanwezige mensen zich sterk hebben geconcentreerd op de eerste rijen is nog meer diepte ontstaan tussen mij en het centrum.
